شب یلدا از دریچه علم نجوم؛ وقتی خورشید به پایین‌ترین نقطه در آسمان می‌رسد
به گفته کارشناسان علم نجوم، شب یلدا یا طولانی ترین شب سال، یک انقلاب زمستانی است که در آن خورشید به پایین‌ترین نقطه ممکن در آسمان می‌رسد.
علی آزادگان، کارشناس نجوم، بیان کرد که در طول سال دو انقلاب تابستانی و زمستانی داریم و شب یلدا با انقلاب زمستانی همزمان می‌شود. در انقلاب زمستانی، خورشید به پایین‌ترین نقطه خود در آسمان می‌رسد. خورشید، عامل تعیین‌کننده تاریخ انقلاب‌های تابستانی و زمستانی است و علاوه بر حرکت‌های روزانه که طلوع و غروب آن را همه ما می‌بینیم، حرکتی سالیانه هم دارد. این حرکت سالانه بسیار جزئی است و با گذشت چندین ماه می‌توان آن را مشاهده کرد.
این کارشناس نجوم در ادامه افزود:
مهم‌ترین نمود حرکت سالیانه خورشید، بلند بودن سایه اشیا در پاییز و زمستان و کوتاه بودن سایه در بهار و تابستان است. مسیر حرکت سالانه خورشید، دایره‌البروج نام دارد. اگر زمین هم مانند سیاره‌های مشتری یا عطارد، تمایل محوری نداشت، دایره‌البروج کاملا بر استوای سماوی منطبق می‌شد که نتیجه این امر، از بین رفتن فصول است.
وی در مورد علت به وجود آمدن فصول اظهار کرد که فصل‌ها ناشی از دوری یا نزدیکی زمین به خورشید نیستند. زمانی که در نیمکره شمالی زمستان است، زمین از هر زمان دیگری به خورشید نزدیک‌تر بوده و برعکس در فصل تابستان، زمین از خورشید بیشترین فاصله را دارد. در واقع فصل‌ها به دلیل زاویه تابش خورشید به وجود می‌آیند. در فصل زمستان، خورشید بسیار مایل می‌تابد و همین امر باعث سرد شدن زمین می‌شود. در تابستان نیز خورشید عمود می‌تابد و گرم شدن زمین را در پی دارد.
مسیر حرکت خورشید در اولین روز زمستان
به گفته آزادگان، تنها دلیل مایل یا عمود تابیدن خورشید، تمایل محوری زمین است. محور گردش زمین به دور خود تقریبا 23 درجه تمایل دارد؛ درست شبیه فرفره‌ای که به دور خودش می‌چرخد و محورش کمی کج شده و می‌لنگد. این تمایل محوری کم و بیش در سایر سیاره‌های منظومه شمسی هم دیده می‌شود.
این کارشناس علم نجوم ادامه داد که در شب یلدا به عنوان طولانی ترین شب سال یا همان انقلاب زمستانی، خورشید به پایین‌ترین نقطه ممکن در آسمان می‌رسد و به همین دلیل سایه‌ای که در این روز ایجاد می‌کند بلندترین سایه است. کوتاه بودن روز و طولانی بودن شب از اصلی‌ترین نتایج کم بودن ارتفاع خورشید در این انقلاب زمستانی است. خورشید در این روز قرار نیست ارتفاع زیادی بگیرد و به همین دلیل مسیر کوتاه‌تری را طی می‌کند. این مسیر کوتاه‌تر در زمان کمتری هم پیموده می‌شود و در نتیجه طول روز کوتاه خواهد شد.
شب یلدا چقدر طولانی‌تر است؟
وی در پایان تاکید کرد که شب یلدا حدود 2 ثانیه از شب قبل و بعد خود بلندتر است، اما 2 ساعت و 27 دقیقه از شب اول مهر و 5 ساعت و 12 دقیقه از شب اول تیر بیشتر به طول می‌انجامد.
