روزنامه خراسان – مریم ملی: آسمان تاریک شب یک جور سکوت مرموز دارد. وقتی از بالکن یا پنجره خانه به آن نگاه میکنید، همان حسی را به آدم می‌دهد که وقتی در یک شب، مسافر جادههای بین شهری هستید. در میان ستارههایی که سو سو میزنند و در اعماق تاریکی شب همیشه انگار رمز و رازی پنهان شده است. سکوتی طولانی که دست در دست تاریکی می‌دهد و ناگهان آدم را به فکر وا میدارد.
اطراف هر کدام از این ستارهها که در آسمان شب میبینیم، چه خبر است؟ آیا ممکن است سیارهای به دور یکی از این ستارهها بگردد؟ در این سیاره چه خبر است؟ سکوت وهم انگیز شب ترسناکتر میشود به خصوص اگر فکر کنیم ما انسانها تنها ساکنان این کیهان بزرگ هستیم که میلیارد‌ها کهکشان در آن وجود دارد و در هر کدام پر است از ستارههایی که میتوانند سیارات قابل سکونتی داشته باشند. تصور وجود موجوداتی عجیب و غریب که بسیار پیشرفتهتر از ما هستند هم به نوعی می‌تواند ترسناک و دلهره آور باشد.
تمدنی فضایی که ممکن است روزی خودش را به ما برساند شاید حتی از تنها ماندن در فضا هم بیشتر ما را بترساند. با این حال سال‌هاست این سوال ذهن مردم و محققان را به خود مشغول کرده است، ما تنهاییم یا دوستان و دشمنان احتمالی‌مان در گوشهای از این عالم بزرگ در حال تلاش برای ارسال پیام برای ما هستند؟ تحقیقات چند وقت اخیر احتمالات را روی کاغذ و به شکل تئوری بررسی کرده است و نشان می‌دهد و می‌گوید احتمالا ۳۶ تمدن فضایی هوشمند در کهکشان راه شیری وجود دارد. تحقیقاتی که قطعا نیاز به بررسی بیشتر دارند، اما تا همین جا هم به شدت باورنکردنی و جذاب هستند. در این پرونده به سراغ معادلهای رفتهایم که می‌تواند تعداد تمدن‌های هوشمند در کیهان را به طور احتمالی پیش‌بینی کند و در ادامه به تلاشهای بشر و ماموریتهای فضایی برای جست‌وجوی فرا زمینیها می‌پردازیم.
همسایههای ما در کهکشان راه‌شیری
نزدیکترین همسایه‌مان احتمالا در فاصله ۱۷۰ هزار سال نوری ما خواهد بود و ۳۴ هزار سال طول می‌کشد تا به یک پیام از سمت زمین جواب دهد.
نتایج یک تحقیق جدید که در دانشگاه ناتینگهام انگلیس انجام شده است، خبری جدید برایمان دارد. «تام وستبی»، استادیار دانشگاه ناتینگهام در همین باره می‌گوید: «تحقیق جدید ما با استفاده از داده‌های تازه، به ما یک تخمین قابل اطمینان از تعداد تمدن‌ها در کهکشان راه شیری می‌دهد». او و تیم تحقیقاتیاش میگویند احتمالا دست‌کم ۳۶ حیات فرازمینی هوشمند در کهکشان راه شیری وجود دارد.
اگر تمدن‌های بیگانه به طور مساوی در سراسر کهکشان راه شیری توزیع شده باشند، نزدیکترین همسایه‌مان احتمالاً در فاصله ۱۷۰ هزار سال نوری ما خواهد بود. اگر یک پیام با بالاترین سرعت ممکن (یعنی سرعت نور که ۳۰۰ هزار کیلومتر در ثانیه است) به سمت آن‌ها بفرستیم، پیام ما بعد از ۱۷ هزار سال به آن‌ها می‌رسد و اگر آن‌ها پیام ما را دریافت کنند و بلافاصله در جواب ما یک پیام برایمان بفرستند، پیام آن‌ها هم ۱۷ هزار سال طول خواهد کشید.
با یک جمع بندی ساده متوجه می‌شویم برای یک سلام گفتن و یک جواب سلام، باید ۳۴ هزار سال منتظر بمانیم! به زبان سادهتر خیلی بعید به نظر می‌رسد که ما بتوانیم با تمدن‌های دیگری که احتمالا در کهکشان‌مان زندگی می‌کنند ارتباط برقرار کنیم. «کریستوفر کونسلیس»، استاد اخترفیزیک دانشگاه ناتینگهام که سرپرست این پژوهش بوده است، می‌گوید: «جست‌وجو برای تمدن‌های هوشمند فرازمینی نه تنها امکان وجود تشکیل حیات را آشکار می‌کند، بلکه به ما سرنخ‌هایی می‌دهد که تمدن خودمان تا چه زمانی دوام خواهد آورد. این گروه نتایج کارشان را در تاریخ ۱۵ ژوئن ۲۰۲۰ در مجله Astrophysical Journal منتشر کردند.
«سِتی»، سازمانی برای جست‌وجوی فرازمینیها
«دریک» ستاره شناس معروف، سالهای زیادی در تلاش بود تا امواج رادیویی از حیاتی خارج از زمین کشف کند. تلاشهای متمادی او برای کشف حیات هوشمند خارج از زمین اگرچه به نتیجهای نرسید، اما توجه خیلی از مردم و دانشمندان را به خود جلب کرد. او که مدت زیادی رادیو تلسکوپ رصدخانه را به سمت دو ستاره خورشیدمانند نشانه رفته بود با این امید که سیگنالهای رادیویی از سیارات احتمالی اطراف آن‌ها دریافت کند به فکر گسترش کارش افتاد. سال ۱۹۶۱ او یک دورهمی و کنفرانس علمی ترتیب داد تا محققان و اخترفیزیکدانها از سراسر جهان را دورهم جمع کند تا بتوانند نتایج پژوهشهای خودشان در زمینه کاوش برای یافتن حیات هوشمند را با هم سهیم شوند.
این کنفرانس به نام سِتی (Searching for Extra-Terrestrial Intelligence) به معنای جست‌وجوی هوش فرازمینی نامگذاری شد و اوایل دهه ۷۰ میلادی مرکز پژوهشی ایمز ناسا و آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا (JPL) که در پاسادنای کالیفرنیا قرار دارد، چند پروژه تحقیقاتی برای جست وجوی هوش فرازمینی تعریف کردند و بالاخره در سال ۱۹۸۸ مقامات ناسا برنامههایی را که متخصصان برای یافتن حیات هوشمند ارائه کرده بودند پذیرفتند و قرار بر این شد که به این بخش بودجهای قابل توجه اختصاص داده شود، اما با گذشت زمانی کوتاه، کنگره آمریکا این پروژه را به دلیل مسئله کاهش بودجه لغو کرد.
در حالی که ستی تنها یک دهم درصد بودجه ناسا را مصرف می‌کرد؛ یعنی فقط ۵ سنت از مالیات سالیانه هر فرد مالیات دهنده آمریکایی. با این تصمیم، ادامه راه جست‌وجو را سازمانهای مستقل در پیش گرفتند. در این میان فرانک دریک موسسه ستی را با بودجه غیر دولتی تاسیس کرد و این جست‌وجو را ادامه داد و مدتهاست از دانشمندان دعوت می‌کند تا آن‌ها کل آسمان را به منظور دریافت سیگنال از طرف موجودات هوشمند فرازمینی، رصد کنند. این سازمان با استفاده از بزرگترین رادیوتلسکوپ‌های جهان، برخی ستاره‌های خورشید مانند را به دقت بررسی می‌کند.
تولد یک معادله از دل پرسشی ترسناک
«دریک» معتقد بود باید راهی باشد تا بتوانیم احتمال حضور بیگانگان را در جهان بررسی کنیم.
ما در جهان تنهاییم یا نه؟ این پرسشی بود که سالها ذهن دکتر «فرانک دریک» ستارهشناس رصدخانه نجوم رادیویی ملی در ویرجینیای آمریکا را به خود مشغول کرده بود. او از کسانی بود که درباره حیات فرازمینی تحقیق می‌کرد و معتقد بود باید راهی باشد تا بتوانیم احتمال حضور این بیگانگان را در جهان پیدا کنیم.
پس از سالها تلاش، او با در نظر گرفتن عوامل مختلفی که می‌تواند در شکلگیری حیات و پیدایش یک تمدن هوشمند نقش داشته باشد توانست معادله ریاضی مهمی را ارائه کند. در سال ۱۹۶۱ فرانک دریک به همراه «کارل ساگان» و «جوزف شکلوفسکی» و چند دانشمند دیگر معادله را تکمیل کرد، معادلهای که امروز با نام خود او یعنی «دریک» می‌شناسیم.
این معادله یک جواب باورنکردنی دارد!
و، اما بخش هیجانانگیز ماجرا که هوش از سر آدم میبرد، این است که وقتی تمام اعداد مرتبط را در معادله در یک جایگذاری می‌کنیم به نتیجهای تکاندهنده میرسیم. تخمین ریاضیاتی که بر اساس داده‌های نجومی زده میشود، می‌گوید در کهکشان راه شیری حدود ۴۰۰ میلیارد ستاره وجود دارد و اگر نیمی از این ستارهها، سیاره داشته باشد و با در نظر گرفتن بقیه محاسبات چیزی حدود ۵۰ تمدن فضایی هوشمند می‌تواند آماده برای برقراری ارتباط با ما باشد.
از جواب معادله دریک به عنوان پاسخ جادویی یاد می‌کنند، اما چرا؟ به این خاطر که دریک پیش‌بینی می‌کند که ۵۰ تمدن فضایی مختلف با شکل و شمایلی عجیب و انگیزه‌هایی خواه صلحطلبانه و خواه جنگجویانه در کهکشان‌مان زندگی می‌کنند و شاید ما بتوانیم با ادامه دادن تلاش برای یافتنشان بالاخره با آن‌ها ملاقاتی داشته باشیم.
اگر بخواهیم واقعبینانه به ماجرا نگاه کنیم باید قبل از هر چیز یادمان باشد که کهکشان ما بیش از ۱۰۰ هزار سال نوری پهنا دارد یعنی نور یک ستاره در طرف راست کهکشان ۱۰۰ هزار سال طول می‌کشد تا به گوشه سمت چپ آن برسد. به همین دلیل هم هست که در چنین وسعتی، شانس ما برای برقراری ارتباط با تمدن‌های بیگانه احتمالی پایین میآید. جست و جوی موجودات هوشمند در این ابعاد، شبیه جست‌وجو برای یافتن سوزن در انبار کاه است البته نباید ناامید شد و دست از تلاش و اکتشاف دنیا‌های نو برداشت.
اگر آن‌ها وجود دارند، پس کجا هستند؟
شاید از خود بپرسید این همه تلاش و هزینه و کاوش بعد از این چند سال چرا به هیچ نتیجهای نرسیده است؟ چرا هنور خبری از همسایههای فضایی کهکشان ما نیست؟ اگر واقعا احتمالات ریاضی درست میگویند و ممکن است آن‌ها وجود داشته باشند پس چرا هیچ وقت خودشان را به ما نشان ندادهاند؟ اینها سوالاتی بود که برنده نوبل فیزیک، «انریکو فرمی» مطرح کرد.
دیگران کجا هستند؟ امروزه میدانیم که از لحظه شکلگیری کیهان ۱۳.۸ میلیارد سال میگذرد در حالی که سن زمین و منظومه شمسی حدود پنج میلیارد سال است یعنی اگر تمدن هوشمند فضایی در کهکشان وجود داشته باشد، زمان زیادی داشته برای این‌که خودش را به ما برساند یا حداقل پیامی برایمان بفرستد. فرمی، فیزیک دان ایتالیایی، در سال ۱۹۵۰ میلادی در یک سخنرانی کوچک، نظریه‌ای بزرگ را اعلام کرد.
نظر فرمی این بود که هر تمدنی با استفاده از دانش ابتدایی درباره موشکها و علاقه به گسترش تمدن خود می‌تواند به سرعت کل کهکشان راه شیری را از وجود خود با خبر کند و در طول هر ۱۰ میلیون سال می‌تواند یک منظومه ستارهای را تحت حکومت خود درآورد. هرچند ۱۰ میلیون سال خیلی طولانی به نظر می‌رسد، اما در مقایسه با عمر جهان هستی مقدار کمی است چرا که سن جهان از مقیاس میلیارد سال است. بنابر حرفهای او اگر در بین تمام سیاراتی که در کهکشان ما وجود دارد تعدادی قبل از ما شکل گرفته باشند پس یعنی باید از ما پیشرفتهتر باشند و احتمالا به فناوریهای سفر فضایی بین ستارهای دست یافته باشند پس چرا خبری از آن‌ها نیست؟
فرمی هیچ وقت به جواب تناقض بزرگی که مطرح کرد نرسید و در سال ۱۹۵۴ جهان را بدرود گفت. حدود ۲۰ سال بعد از مرگ فرمی، مایکل هارت اخترفیزیک دان آمریکایی در مقالهای پاسخهایی برای سوالهای فرمی مطرح کرد و گفت دلایل مختلفی برای نیامدن بیگانگان فضایی به زمین وجود دارد مثلا این که آن‌ها تصمیم گرفتهاند زمینیها را به حال خود بگذارند و اصلا سراغمان نیایند یا این‌که حیات هوشمند در کهکشان ما هنوز جوان است و تا وقتی که ما را پیدا کنند و به ما برسند زمان میبرد. فرضیه بعدی این بود که آن‌ها در گذشته از زمین بازدید کرده و رفتهاند، در نهایت هم مطرح می‌کند که سفر میان ستارهای ممکن است به دلایل شرایط جسمی یا زیست شناختی برای آن‌ها ممکن نبوده است.
انگیزهای برای ارسال کاوشگر
به نظر می‌رسد همه ما یک جایی در اعماق مغز و قلبمان دوست داریم تنها ساکنان عالمی با این وسعت نباشیم، به همین دلیل هم تلاشهای زیادی برای کشف این راز کردهایم. دانشمندان با ارسال کاوشگر‌ها و ماهوارههای مخصوص سعی کردند از حقیقت پرده‌برداری کنند. یکی از این ماموریتهای فضایی ارسال تلسکوپ فضایی «کپلر» بود. تلسکوپی که از سال ۲۰۰۹ به فضا پرتاب شد و تا لحظات بازنشستگیاش حدود چهار هزار سیاره را به دور ستاره‌های مختلف شناسایی کرد. سیاراتی که بعضیهایشان در فاصله مناسبی از ستارهشان قرار گرفتهاند و احتمال پیدایش حیات در آن‌ها وجود دارد.
پس از کپلر، ماهواره فضایی «تِس» مامور پیدا کردن سیارات فراخورشیدی شده است و دانشمندان حدس میزنند تِس سیارات بسیار بیشتری را شناسایی کند. تلسکوپ فضایی «گایا» که از سال ۲۰۱۳ و توسط آژانس فضایی اروپا به خارج از جو زمین پرتاب شده، یکی دیگر از چشم امید‌های دانشمندان برای یافتن سیارههای میزبان حیات است. گایا با دقت، ستاره‌های کهکشان راه شیری را بررسی و سیاراتی در حد و اندازههای سیاره مشتری را شناسایی می‌کند. البته باید به خاطر داشته باشیم تمام این تلاشها فقط برای یافتن موقعیت سیارات نسبت به ستارهها کافی است و بررسی شرایط جو سیاره و وجود آب و عناصر لازم برای شکلگیری حیات، به فناوری و تحقیقات بیشتر نیاز دارد.
